Moiré, de naam voor een probleem bij het net niet goed samenvallen van verschillende patronen, kan zich voordoen bij een camera zonder AA-filter. Gelukkig kan het ook gewoon in het echt voorkomen, en dat is dan een mooie illustratie van het verschijnsel, dat er dan overigens heel anders uitziet dan het verschijnsel als cameraprobleem. In de foto hierboven, een in Lightroom keurig rechtgezet detail overigens, wordt het moiré veroorzaakt door de wisselwerking tussen het gaas voor de brug en de schaduwen die het op de brug werpt, de zon staat laag. Bij de laagstaande zon blijkt dat er bij het ontwerp van de brug een soort gaas in een boog voor de metalen zijkant is aangebracht. Het zal ongetwijfeld werken en misschien ook wel bedacht zijn als een manier om grafitti tegen te gaan, zo te zien werkt het tot nu toe in elk geval als zodanig. Maar de schaduw van het gaas en het gaas zelf passen vanuit het standpunt van de camera net niet helemaal, en dus krijg je een prachtige ruzie tussen beide patronen: moiré.
Wanneer je heel goed gaat kijken zie je in deze foto, gemaakt met de Leica M9 zonder AA-filter, ook het gevreesde moiré dat het resultaat is van andere patronen die net niet passen: het patroon van het gaas en het patroon van de kleurfilters op de pixels van de sensor. Je moet flink naar de details kijken om de kleurtjes die er het gevolg van zijn te ontdekken.
Wat je er ook van kunt leren is dat het verschijnsel zich kennelijk alleen voordoet als de maatvoering van het onderwerp aan heel precieze eisen voldoet: ietsje groter of kleiner en er is geen enkel probleem. Dat was ook het geval bij de vergelijking tussen de Canon EOS 5DS en de EOS 5DSR, waarbij die laatste min of meer zonder AA-filter is gemaakt. Ook met de hulp van een architectuur fotograaf en een gebouw met prachtige lijntjes was er nauwelijks sprake van een probleem, en datzelfde gold voor de opnames met een model en de kleding, ook al was die uitgezocht op een mooie fijne structuur. Een stukje dichterbij of verder weg, geen probleem meer. De keuze van steeds meer cameramakers om maar gewoon af te zien van het filter begint steeds logischer te worden, in het geval het verschijnsel toch zichtbaar is kan het met behulp van de software achteraf worden weggehaald.
De andere optie om het verschijnsel te voorkomen is het gebruiken van een bewuste diafragmakeuze. Bij de volle opening zal het maar zelden optreden, de kwaliteit van het objectief is dan soms maar net voldoende, en door de geringe scherptediepte kan het effect zich maar in een klein deel van de foto voor doen. De andere keuze is iets te ver diafragmeren, ƒ/11 is meestal wel voldoende om de scherpte dankzij de diffractie ver genoeg te verminderen om het optreden van moiré onmogelijk te maken.
Als verschijnsel vind ik dat moiré zoals in de brug wel heel spannend. Mooi is denk ik niet het juiste woord. Het grappige is dat het hier dus echt in de werkelijkheid optreedt, dan kun je er niks op tegen hebben. Het kan ook optreden bij het gebruik van een foto. De pixels van het beeldscherm hebben immers ook een vast patroon dat tot dergelijke verschijnselen kan leiden, hoewel de huidige versie van Photoshop bij een weergave op minder dan 100% nog maar zelden een probleem vertoont op het scherm. Hetzelfde geldt voor foto’s in drukwerk: het patroon van de rasterpunten kan uiteraard ook ruzie maken met een patroon in je foto. Veel software om die rasters te maken onderkent het probleem tegenwoordig en past het raster zodanig aan dat het niet meer zichtbaar is in het drukwerk.
